ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Το λεξικό αυτό αποτελεί προσπάθεια κάποιων μελών που συμμετέχουμε στη Θεματική Ομάδα Οικονομίας της Πλατείας Συντάγματος με σκοπό να αποσαφηνιστούν μια σειρά από δυσνόητες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές έννοιες που τελευταία έχουν γίνει της «μόδας» και κατακλύζουν την καθημερινότητά μας. Προσπαθήσαμε να τις εξηγήσουμε πάνω κάτω σύμφωνα με την επίσημη χρήση, αλλά θα μπορούσε κάτω από άλλες συνθήκες το περιεχόμενο να εννοεί και κάτι πιο ριζοσπαστικό. Πολλά στοιχεία αντλήθηκαν από διάφορα οικονομικά εγχειρίδια, από τον ημερήσιο τύπο και από το διαδίκτυο.

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ (Α.Ε.Π.): Η συνολική αξία όλων των αγαθών (υλικών και άυλων) που παράχθηκαν εντός μιας χώρας σε διάστημα ενός έτους, ακόμα και αν μέρος αυτού παράχθηκε από παραγωγικές μονάδες που ανήκουν σε κατοίκους του εξωτερικού. Το ΑΕΠ για το 2010 ανέρχεται σε τιμές αγοράς στα 230 δις με πραγματική μείωση στα 4.5% από την προηγούμενη χρονιά. Η μείωση του ΑΕΠ είναι το αποτέλεσμα να παραχθούν λιγότερα σε αξία αγαθά και υπηρεσίες από την προηγούμενη χρονιά.

ΑΝΕΡΓΙΑ: Είναι η «αδυναμία» ενός ατόμου να βρει δουλειά ενώ είναι πρόθυμος, ικανός και διαθέσιμος να εργαστεί. Πρόκειται για την κατάσταση που βιώνουν καθημερινά όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε Ελλάδα, Ευρώπη και παγκόσμια. Στην Ελλάδα η επίσημη ανεργία το Δεκέμβριο του 2010 έφτασε το 14,8% (ή 733.645 δια το πόσο που βρίσκετε στην αγορά εργασίας = 4967410) έναντι 10,2% το Δεκέμβριο του 2009. Στις ηλικίες από 15-24 το ποσοστό ανεργίας αγγίζει το 40%.  Πλέον η ανεργία υπολογίζεται, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, σε 16%, την ώρα που στην Ευρώπη των 27 για την περίοδο 2008-10 η επίσημη ανεργία αυξήθηκε από το 7% στο 9,8%.  

Το σύνολο των εργαζόμενων ή απασχολουμένων κατά τον περασμένο Δεκέμβριο εκτιμάται ότι ήταν 4.233.765 άτομα, ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε 4.353.149 άτομα. 

ΚΟΣΤΟΣ (ΕΡΓΑΣΙΑΣ): Είναι τα χρήματα που «αναγκάζονται» οι εργοδότες να καταβάλλουν σε όσους απασχολούν. Όμως, στην Ελλάδα του μνημονίου, των απολύσεων και των μειώσεων στους μισθούς καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση κόστους εργασίας (-6,5%), με δεύτερη την Ουγγαρία (-2,3%) και τρίτη την Ιρλανδία (-1,2%). Οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα έχουν μειωθεί κατά 11% από πέρσι και 14% στον δημόσιο.

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ: Είναι η συνεχής αύξηση του επιπέδου των τιμών μιας οικονομίας μέσα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Στην Ελλάδα το 2010 ανέρχεται κοντά τα 5%. Για παράδειγμα στη Γερμανία του μεσοπολέμου, η τιμή μιας καθημερινής εφημερίδας ήταν 0,3 Μάρκα (Ιανουάριος 1921), ενώ δύο χρόνια αργότερα η ίδια εφημερίδα κόστιζε 1000 για να καταλήξει στο τέλος του 1923 στα…70.000.000! Αυτοί που κατά κύριο λόγο πλήττονται είναι οι μισθωτοί, οι συνταξιούχοι και γενικότερα οι λεγόμενες «ευπαθείς» ομάδες του πληθυσμού δεδομένου ότι η αξία του εισοδήματός τους εξανεμίζεται και οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι. Επίσης οι πιστωτές που απειλούνται από την μείωση της αξίας των δανείων τους, για να εξασφαλίσουν ότι η πραγματική αξία των δανείων δεν αλλοιώνεται με τον πληθωρισμό εφαρμόζουν ιερά τους στόχους για χαμηλό ποσοστό πληθωρισμού.

ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ: Αποτελεί τον κυριότερο τρόπο με τον οποίο το κράτος μαζεύει τα έσοδα που χρειάζεται. Ειδικότερα, υπάρχουν δύο ειδών φορολόγησης  η έμμεση και άμεση. Η πιο συνηθισμένη έμμεση φορολογία είναι η επιβολή Φ.Π.Α. στα αγαθά και στις υπηρεσίες που αγοράζονται. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο πρόσωπα, το Α με εισόδημα 1000 € και το πρόσωπο Β με εισόδημα 5000 €. Ας υποθέσουμε ακόμα ότι και οι δύο αγοράζουν το ίδιο προϊόν αξίας 100 €. Ο έμμεσος φόρος που τους αναλογεί (ο Φ.Π.Α.) είναι 23% δηλαδή 23 € και για τους δυο. Όμως σε σχέση με το εισόδημα τους η επιβάρυνση για τον Α είναι 2.3% του εισοδήματος του, ενώ για τον Β είναι 0.46% του εισοδήματος του. Δηλαδή, όσο περισσότερο αυξάνονται οι έμμεσοι φόροι τόσο περισσότερο πλήττουν τα χαμηλότερα εισοδήματα και φυσικά δεν συμβάλλουν στον αναδιανεμητικό χαρακτήρα που υποτίθεται ότι πρέπει να έχει ένα φορολογικό σύστημα. Ως προς την άμεση φορολογία (κλιμακωτό σύστημα φορολογίας στο εισόδημα), δηλαδή την φορολογία των φυσικών προσώπων και των νομικών προσώπων (τις επιχειρήσεις), αν ρίξει κανείς μια ματιά στα προϋπολογισμένα έσοδα του ελληνικού κράτους για το 2010 θα διαπιστώσει ότι οι εργαζόμενοι πλήρωσαν 11,4 δις € ενώ οι επιχειρήσεις κατέβαλαν το ιλιγγιώδες ποσό των 3,5 δις €.   

ΦΟΡΟΑΠΑΛΛΑΓΕΣ: Διάφοροι επιχειρηματικοί κλάδοι έχουν μόνιμες φοροαπαλλαγές όπως ο εφοπλιστικός, τραπεζικός και εκκλησιαστικός τομέας.

ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ: Πρόκειται για το ποσό εκφρασμένο ως ποσοστό του Α.Ε.Π., που “μπαίνει μέσα” σε μια χρονιά το κράτος. Προκύπτει όταν τα έσοδα που μαζεύει το κράτος είναι λιγότερα από τα έξοδα. Το κενό χρηματοδοτείται μέσο του δανεισμού από δάνεια μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας (βλ. ομόλογο πιο κάτω). Υπολογίζεται σε ετήσια βάση και είναι τα έσοδα του κράτους έρχονται από φόρους, συμμετοχές σε δημόσιες επιχειρήσεις, εμβάσματα κλπ από το έξοδα από δαπάνες σε μισθούς, συντάξεις, εκπαίδευση, υγεία κ.α.  συμπεριλαμβανομένων των τόκων και την εξυπηρέτηση των δανείων. Για παράδειγμα ότι το έλλειμμα του 2010 ύψους 10,5% του ΑΕΠ υπολογίζεται ότι αποτελείται κατά 6,6% του ΑΕΠ για την πληρωμή τοκοχρεολυσίων και το υπόλοιπο 3,9% για τις υπόλοιπες δημόσιες ανάγκες (μισθοί, υγεία, παιδεία, ασφάλιση κλπ).

Η οικονομική θεωρία αφήνει να εννοηθεί ότι το μέγεθος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων μπορεί να αλλάξει ή ακόμα και να παρουσιαστεί με ποικίλους τρόπους προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι σκοποί διαφόρων κερδοσκόπων. Πολλές φορές το δημοσιονομικό έλλειμμα εμφανίζεται ‘τεχνητά’ αυξημένο ανάλογα με την πολιτική που βολεύει. Για παράδειγμα, όταν θέλουν να επιβάλλουν αντιλαϊκές πολιτικές ‘κρύβουν’ έσοδα για να φανούν υψηλότερα τα έξοδα και να δικαιολογήσουν το δανεισμό ή τις περικοπές σε μισθούς. Από την άλλη, για να παρουσιάσουν μείωση του ελλείμματος εμφανίζουν ορισμένα έσοδα (π.χ. από τα τέλη κυκλοφορίας) τη χρονιά που τους βολεύει. Η δραματική αναθεώρηση του ελλείμματος από την κυβέρνηση μετά την εκλογή της (σε μια επανάληψη της απογραφής της ΝΔ) αποτέλεσε μία από τις αφορμές για την εξαπόλυση επίθεσης κατά της Ελλάδας, καθώς καταρράκωσε την αξιοπιστία της χώρας.

ΕΛΛΕΙΜΜΑ (ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ): Πρωτογενές έλλειμμα ή πλεόνασμα είναι το καθαρό έλλειμμα ή πλεόνασμα που προκύπτει όταν κατά τον υπολογισμό δε συμπεριλαμβάνονται οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους. Δηλαδή αν αφαιρέσουμε τις δαπάνες του κράτους για μισθούς ή/και συντάξεις δημοσίων υπαλλήλων από τα έσοδα του κράτους (π.χ. φόροι) και το αποτέλεσμα είναι θετικό υπάρχει πρωτογενές πλεόνασμα που μπορεί όμως μετά την αφαίρεση τον τόκων και εξόφληση δανείων να καταλήγει ελλειμματικό.

Ένας από τους βασικούς όρους που έχει θέσει η Τρόικα προκειμένου να «επιτύχει» το μνημόνιο είναι μέχρι το 2013 ο προϋπολογισμός του ελληνικού κράτους να εμφανίσει «πρωτογενή πλεονάσματα» ώστε να αποπληρωθεί «ομαλά» το  δημόσιο χρέος. Πρακτικά αυτό σημαίνει περιστολή των δημοσίων δαπανών για κοινωνική πολιτική ή για ενίσχυση του κράτους πρόνοιας κλπ. Σε απόλυτα νούμερα από 25,425 δις € που πρόβλεπε το αρχικό σχέδιο του προϋπολογισμού του 2010, μειώθηκαν στα 22,020 δις (από τις περικοπές σε μισθούς και συντάξεις) και για το 2011 προβλέπεται ότι θα είναι 21,719 δις €, την ώρα που για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους δόθηκαν το 2009 29,135 δις €, το 2010 19,504 δις € και το 2011 αναμένεται να δοθούν 27,625 δις €.     

ΜΕΤΡΑ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ: Είναι η οικονομική πολιτική του νεοφιλελευθερισμού με βασικό χαρακτηριστικό την περικοπή των δημοσίων δαπανών και την αύξηση των φόρων στους φορολογούμενους. Η εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας επιδεινώνει την κατάσταση αντί να την «διορθώσει», μειώνοντας περισσότερο τα έσοδα του κράτους, αφού εξαιτίας της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας τα έσοδα από φόρους μειώνονται, κόβοντας ταυτόχρονα τους μισθούς και τα εισοδήματα που θα μπορούσαν να στηρίξουν την εγχώρια ζήτηση και άρα την όποια οικονομική ανάπτυξη. Ως εκ τούτου η λιτότητα είναι ο βέβαιος τρόπος να επιδεινωθεί μια οικονομία σε περιόδους ύφεσης. 

ΧΡΕΟΣ (ΔΗΜΟΣΙΟ): Το δημόσιο χρέος είναι το σύνολο των δανειακών υποχρεώσεων ενός κράτους. Διακρίνεται σε χρέος της γενικής κυβέρνησης και κεντρικής κυβέρνησης1. Ανάλογα με την προέλευση του, το χρέος διακρίνεται σε εσωτερικό και εξωτερικό. Όσον αφορά τη χρονική διάρκεια λήξης των δανείων υπάρχουν τα βραχυπρόθεσμα δάνεια (με λήξη 1 έτους), τα μεσοπρόθεσμα (ως 10 χρόνια) και τα μακροπρόθεσμα (πάνω από 10 χρόνια). Το δημόσιο χρέος μιας χώρας αποτελεί αντικείμενο τεράστιας κερδοσκοπίας από την πλευρά μεγάλων ιδιωτικών κεφαλαίων, τραπεζών και χρηματοπιστωτικών μονοπωλίων και κρατών.

Την τελευταία δεκαετία το ελληνικό κράτος πλήρωσε συνολικά για δάνεια πάνω από 450 δις ευρώ και δανείστηκε εκ νέου σχεδόν 486 δις ευρώ. Απ’ αυτόν τον νέο δανεισμό μόλις το 3,1% κατά μέσο όρο πήγε στην κάλυψη του δημοσιονομικού ελλείμματος. Όλα τα υπόλοιπα πήγαν στην αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους. Ακόμη και για το 2009, όπου το δημόσιο έλλειμμα έφτασε τα 17,1 δις, ο νέος δανεισμός του δημοσίου ξεπέρασε συνολικά τα 85,2 δις ευρώ. Με άλλα λόγια το δημόσιο έλλειμμα συνέβαλε στο νέο δανεισμό του κράτους μόνο κατά 20%.

ΕΠΑΝΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ/ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ: Αναδιαπραγμάτευση του χρέους γίνεται όταν μια χώρα δηλώσει επίσημα ότι αδυνατεί να πληρώσει τους δανειστές της και προχωρά σε πτώχευση. Προηγείται ένας κύκλος διαπραγματεύσεων με τους δανειστές που κρατούν στα χέρια τους τα δάνεια της χώρας (σε ομόλογα κλπ). Συνήθως οι διαπραγματεύσεις αυτές ξεκινούν πριν καν η χώρα δηλώσει επίσημα πτώχευση και προχωρήσει σε στάση πληρωμών. Η Ελληνική κυβέρνηση έχει προσλάβει ξένους διαμεσολαβητές, όπως την εταιρεία Lazard, που ειδικεύεται στην αναδιαπραγμάτευση και αναδιάρθρωση του χρέους. Από το 1970 μέχρι σήμερα, έχουν προσφύγει στην αναδιαπραγμάτευση του χρέους 40 χώρες.

Αν ένα ομόλογο λήγει σε 6 μήνες μετά από συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μπορεί να παραταθεί ο χρόνος αποπληρωμής ή να μειωθεί το επιτόκιο δανεισμού. Το κέρδος θα είναι έτσι κι αλλιώς μικρό γιατί το συνολικό κόστος δανεισμού μετατίθεται στο μέλλον για να αποπληρωθεί, και ακόμα κι αν μειωθεί το επιτόκιο με το οποίο δανείστηκε συνοδεύεται με εξαιρετικά σκληρούς όρους.

ΕΠΙΜΗΚΥΝΣΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ: Πρόκειται για την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του χρέους. Συνήθως το ΔΝΤ, όταν λήγει η τριετής περίοδος του δανεισμού που έχει συνάψει με τις διάφορες χώρες, προχωρά σε νέο δανεισμό ίσο με το μισό του αρχικού. Κάθε φορά που λήγει ένα χρεολύσιο, χορηγείται δάνειο ίσο με το μισό της αξίας του. Πρόκειται για πρακτική που εφαρμόζει εδώ και χρόνια το ΔΝΤ. Είναι το ποσό που κατά πάσα πιθανότητα θα μας δανείσουν με όρο το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας.

ΗΑΙRCUΤ (ΚΟΥΡΕΜΑ): Στην περίπτωση που ο οφειλέτης δεν μπορεί να πληρώσει τους πιστωτές του, αποφασίζει είτε μονομερώς (αν είναι κράτος) είτε σε συμφωνία με τους πιστωτές του να πληρώσει μόνο ένα ποσοστό των υποχρεώσεών του. Συνήθως το ποσοστό αυτό κινείται γύρω στο 70% ή 80%, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που η μείωση του αποπληρωτέου ποσού φτάνει μέχρι 40%. Το ποσοστό που χάνει ο επενδυτής λέγεται haircut. Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, για παράδειγμα, ο μέσος όρος των υποχρεώσεων που αποπληρώθηκαν ήταν 75% την τελευταία δεκαετία. Οι επιπτώσεις από μια τέτοια ρύθμιση, η οποία αφορά τις περισσότερες φορές ομόλογα, είναι ο πλήρης αποκλεισμός του οφειλέτη από τις διεθνείς αγορές για σημαντικό διάστημα.

ΣΤΑΣΗ ή ΑΡΝΗΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ: Η άρνηση αποπληρωμής των τοκογλυφικών δανείων αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία,  προκειμένου να προστατευτούν τα εισοδήματα και τα συμφέροντα των εργαζομένων, να αποτραπεί η λεηλασία των όποιων πλουτοπαραγωγικών πόρων διαθέτει μια χώρα και να σταματήσει η αφαίμαξη του παραγόμενου κοινωνικού πλούτου η οποία συντελείται ώστε να καλυφθούν οι δαπάνες που απαιτούνται για την αποπληρωμή των δανείων. Η διαγραφή του χρέους θα αποτινάξει από τις πλάτες του ελληνικού Δημοσίου ένα ασήκωτο φορτίο. Είναι ενδεικτικό ότι οι πληρωμές για τόκους ύψους 12,3 δις € είναι διπλάσιες από τις πληρωμές για συντάξεις 6,4 δις, ενώ τα χρεολύσια ύψους περίπου 30 δις € ξεπερνούν τις δαπάνες για την μισθοδοσία του προσωπικού στο δημόσιο που φτάνουν τα 26,5 δις €2. Ποιο είναι όμως το άμεσο οικονομικό όφελος από μία τέτοια κίνηση? Θα σταματήσει η οικονομική αιμορραγία αφού η χώρα θα γλιτώσει την καταβολή 30 δις €/έτος για χρεολύσια και συνολικά 80 δις €/έτος που είναι «αναγκασμένη» να πληρώνει για την εξυπηρέτηση του χρέους της3.

Ο Χένρυ Κίσινγκερ στο περιοδικό Newsweek στις 24/1/1983 θα πει: «Το πρώτο βήμα είναι να αλλάξουμε το πλαίσιο διαπραγμάτευσης, πρέπει να αφαιρεθεί από τους οφειλέτες – στο βαθμό που είναι δυνατό – το όπλο της παύσης των πληρωμών. Οι βιομηχανικές δημοκρατίες χρειάζεται επειγόντως να προσφέρουν κάποιο είδος κρατικής βοήθειας έκτακτης ανάγκης προς τα απειλούμενα πιστωτικά ιδρύματα. Αυτό θα μειώσει τόσο την αίσθηση πανικού, όσο και τη δυνατότητα των οφειλετών να εκβιάζουν». 

ΕΥΡΩΟΜΟΛΟΓΟ: Είναι το ομόλογο που θα καλύπτει όλες τις χώρες της ευρωζώνης και δεν θα εκδίδεται από κάθε χώρα-μέλος ξεχωριστά. Υπάρχουν ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η καλύτερη δυνατή λύση είναι η έκδοση ενός ευρωομολόγου 20ετούς διάρκειας με επιτόκιο 3%. Με το ευρωομόλογο εξισώνεται το κόστος δανεισμού για όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αφού υποτίθεται ότι θα έχει την εγγύηση ισχυρών κρατών όπως η Γερμανία. Ωστόσο η έκδοση Ευρωομόλογου, που προτείνεται σαν λύση στην Ευρωπαϊκή κρίση χρέους, νομιμοποιεί και εξασφαλίζει το μέγιστο κέρδος για τις ισχυρότερες χώρες σε βάθος χρόνου, με ανάλογο κόστος μέσω των όρων συμφωνίας με τις φτωχές χώρες της Ε.Ε.

ΟΜΟΛΟΓΟ: Τρόπος δανεισμού που χρησιμεύει στον εκδότη του για τη συγκέντρωση δανεικών από δανειστές. Ομόλογα εκδίδουν μόνον μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, δημόσιοι οργανισμοί και κυβερνήσεις. Ένα τυπικό ομόλογο αποκτάται από έναν επενδυτή που καταβάλλει την ονομαστική του αξία και εισπράττει περιοδικά το τόκο. Στη λήξη του ομολόγου παίρνει πίσω και το κεφάλαιο που έδωσε ή το εμπορεύεται στις αγορές που υπάρχουν για τέτοιου είδους σκοπούς.

Κάθε ομόλογο όταν εκδίδεται έχει μια ονομαστική τιμή (π.χ. 100), που αντιπροσωπεύει τα χρήματα που πήρε ο δανειζόμενος, ενώ 5% είναι ο τόκος που θα εισπράξει ο δανειστής. Από τη στιγμή που βγαίνει στις προαναφερθείσες αγορές, για να ρευστοποιηθεί (να γίνει χρήμα) πριν τη λήξη του η τιμή του υπόκειται σε διαπραγμάτευση με αποτέλεσμα η αξία του να αυξάνεται ή να μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι μεταβάλλεται και η απόδοση για τον επενδυτή που θα το αγοράσει μετά την έκδοσή του. Έτσι, αν προστεθεί και ο τόκος η απόδοσή του είναι μεγαλύτερη από 5%. Γι' αυτό όσο πέφτει η τιμή ανεβαίνει η απόδοση και το αντίστροφο.

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΓΟΡΑ: Είναι οι προαναφερθείσες αγορές στις οποίες μεταπωλούνται τα υπάρχοντα χρεόγραφα. Οι συναλλαγές αυτές γίνονται:

(1) μεταξύ επενδυτών για εισηγμένες ή μη εισηγμένες στο χρηματιστήριο μετοχές,

(2) μεταξύ τραπεζών και επενδυτών σε ομόλογα και έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου χωρίς τη διαμεσολάβηση κρατικών φορέων ή του χρηματιστηρίου,

Η δευτερογενής αγορά ελέγχεται ασφυκτικά από «μεγάλους θεσμικούς παίχτες» που είναι σε θέση να ρυθμίσουν βίαια τις τιμές των ομολόγων.

SPREAD (διαφορά επιτοκίων/ άνοιγμα): Στην τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση χρησιμοποιείται πρωτίστως για να δηλώσει τη διαφορά μεταξύ του επιτοκίου που πληρώνει για να δανειστεί μέσω ομολόγων ένα κράτος σε σχέση με το επιτόκιο που πληρώνει το αντίστοιχο γερμανικό για τις δικές του εκδόσεις4. Με άλλα λόγια είναι το “καπέλο” που πρέπει να πληρώνει η Ελλάδα στους επενδυτές για να αγοράσουν τα δικά της ομόλογα, σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά.

Προτού μπούμε στο μάτι των αγορών και των εταίρων μας, το spread ήταν πολύ μικρό. Πλέον έχει εκτοξευτεί για κάποιες κατηγορίες ομολόγων στο 14% (δηλαδή αν οι Γερμανοί δανείζονται με επιτόκιο 3%, εμείς δανειζόμαστε με 17%). Όπως και τα CDS (βλ. παρακάτω) έτσι και τα spread αποτελούν πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους κάθε λογής κερδοσκόπους να θησαυρίζουν εις βάρος των λαών σε σημείο μάλιστα να δηλώσει πριν ένα χρόνο ο επικεφαλής του Αμερικανικού επενδυτικού κεφαλαίου Μarian: «Η δουλειά μας είναι να βγάζουμε λεφτά, όχι να σκεφτόμαστε τι θα συμβεί στους Έλληνες πολίτες. Δεν υπάρχει εξ άλλου νόμος που να απαγορεύει να εκμεταλλευτείς τον μαλάκα».

ΟΙΚΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Πρόκειται για εξειδικευμένα πρακτορεία ή οργανισμούς με πελάτες τις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ουσιαστικά η παγκόσμια αγορά ελέγχεται από τρεις μόλις κολοσσούς, τη Moody’s, την S&P και τη Fitch. Εκτιμούν σε τακτά χρονικά διαστήματα την πιστοληπτική ικανότητα που μπορεί να έχει μια μεγάλη επιχείρηση, μια τράπεζα, ένας δημόσιος οργανισμός ή κράτος και αξιολογούν κατά πόσο μπορεί να ξεπληρώσει τα δάνεια που έχει πάρει. Επίσης, βαθμολογούν την αξιοπιστία των δανειζόμενων ώστε οι αγοραστές του χρέους τους να γνωρίζουν τι ρίσκο αναλαμβάνουν και φυσικά να απαιτούν ανάλογο επιτόκιο. Για παράδειγμα, ο πλέον ασφαλής είναι αυτός που παίρνει βαθμολογία «ΑΑΑ», αυτός που έχει «ΒΒΒ» είναι λιγότερο αξιόπιστος κ.ο.κ.

Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδας έδωσε το έναυσμα για την ανελέητη επίθεση που δέχθηκε η χώρα μας, εκτοξεύοντας το κόστος δανεισμού. Μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, βρέθηκαν στο στόχαστρο διεθνώς για την αξιοπιστία και την αμεροληψία τους. Πρόκειται για τους ίδιους που εκθείαζαν την «επιτυχημένη» πορεία της χώρας προς την ΟΝΕ και το Ευρώ, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να αποπληρωθεί. Αυτά τα τρία μαγαζιά παράλληλα με τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις προσφέρουν και υπηρεσίες συμβούλου και  πληρώνονται από τις επενδυτικές τράπεζες που εκδίδουν τους τίτλους. Έτσι με τις μεθοδευμένες εκτιμήσεις και τις ανάλογες «υπηρεσίες» κερδίζουν πολλαπλά .

ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ή CDS (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων credit default swaps): Πρόκειται για ασφάλιση σε περίπτωση μη αποπληρωμής ενός χρέους. Αποτελούν “φρούτο” των ‘90s. Είναι ασφαλιστικά συμβόλαια, τα οποία καλύπτουν τον αγοραστή π.χ. ενός ομολόγου (όπως μία τράπεζα) σε περίπτωση αθέτησης πληρωμής ή χρεοκοπίας του εκδότη του ομολόγου. Μια τράπεζα π.χ. που αγοράζει ομόλογα ενός κράτους ασφαλίζει το ποσό που έδωσε σε μια άλλη, η οποία είναι υποχρεωμένη να της δώσει αυτή τα λεφτά της, αν το κράτος χρεοκοπήσει και βρεθεί σε αδυναμία να εξοφλήσει τα ομόλογά του όταν λήξουν ή να πληρώσει τους τόκους. Εννοείται ότι όσο πιο επισφαλής είναι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας τόσο υψηλότερα ασφάλιστρα θα απαιτήσει η τράπεζα που ασφαλίζει το χρέος. Στην πραγματικότητα με τη χρήση των CDS οι μεγάλες τράπεζες, αλλά και τα επενδυτικά κεφάλαια, κερδίζουν τεράστια ποσά ποντάροντας και οδηγώντας με τις κινήσεις τους ολόκληρες χώρες στην χρεοκοπία.

Η αξία τους για την ασφάλιση ελληνικών ομολόγων εκτινάχθηκε λόγω της προπαγάνδας περί χρεοκοπίας, επιτρέποντας στους κατόχους ελληνικών CDS, που τα είχαν πάρει όσο ήταν φτηνά, ποντάροντας στο ότι κάποια στιγμή θα γίνουν ανάρπαστα επειδή θα κλονιστεί η αξιοπιστία της χώρας μας, να βγάλουν τεράστια κέρδη. Το πρόβλημα με τα CDS είναι στη βάση του εξαιρετικά απλό: Ενώ απαγορεύεται να κάνουμε μία ασφάλεια πυρός για το σπίτι του γείτονα γιατί θα έχουμε κάθε συμφέρον να πάρει φωτιά και να εισπράξουμε την αποζημίωση, στην περίπτωση των CDS υπάρχουν κάτοχοι ασφαλίστρων του ελληνικού χρέους, που δεν έχουν έννομο ασφαλιστικό συμφέρον, δηλαδή δεν έχουν στην κατοχή τους το υπό ασφάλιση αντικείμενο (δηλαδή ελληνικά ομόλογα)! Μόνο για το 2010 τα κέρδη της γερμανικής Deutche Bank από τα CDS ξεπέρασαν τα 10 δις €. Να σημειωθεί ότι τρεις και μόνο τραπεζικοί κολοσσοί, η γερμανική Ντόιτσε Μπανκ και οι αμερικανικές Γκόλντμαν Ζαξ και Τζ. Π. Μόργκαν ελέγχουν τον 75%  της παγκόσμιας αγοράς των CDS.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (110 δισ. € από Ε.Ε. και ΔΝΤ): Τον Απρίλιο του 2010, όταν τα spreads των ομολόγων είχαν εκτιναχθεί στα ύψη, καθιστώντας αδύνατη για την Ελλάδα την άντληση κεφαλαίων από τις διεθνείς αγορές, η κυβέρνηση δια στόματος του Πρωθυπουργού ζήτησε… από το Καστελόριζο την ενεργοποίηση ενός μηχανισμού οικονομικής στήριξης της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα δάνειο ύψους 110 δις €, διάρκειας τριών ετών και με επιτόκιο 5%, εκ των οποίων τα 80 €. δίνονται από την Ε.Ε. και τα υπόλοιπα 30 δισ. από το ΔΝΤ, με αντάλλαγμα μέτρα λιτότητας όπως η κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού στο δημόσιο, ιδιωτικοποιήσεις κλπ. Η εφαρμογή των μέτρων ελέγχεται αυστηρά κάθε τρεις μήνες από τους εταίρους και το ΔΝΤ, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ροή της χρηματοδότησης. 

Ένα τυπικό παράδειγμα ελεγχόμενης χρεοκοπίας είναι η Ελλάδα και η εφαρμογή του μνημονίου. Μέσω της ελεγχόμενης χρεοκοπίας μεταφέρεται το ελληνικό δημόσιο χρέος από τα χέρια ιδιωτών δανειστών, τους οποίους θα μπορούσε ευκολότερα να ελέγξει ένα κράτος5, στα χέρια του ΔΝΤ, της ΕΚΤ και των επιμέρους χωρών της ΕΕ, ενώ υπογράφεται ταυτόχρονα μια σύμβαση (μνημόνιο) που προβλέπει την μεταβίβαση κυριαρχικών δικαιωμάτων στους δανειστές. Μάλιστα, στις «τυπικές» περιπτώσεις δανεισμού από το ΔΝΤ, που δεν διαφέρουν από τη συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση στις αρχές Μαΐου του 2010 με την τρόικα, οι όροι που συμφωνούνται μεταξύ άλλων είναι:

η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος ή αν δεν υπάρχει όπως στην περίπτωση της Ελλάδας η εσωτερική υποτίμηση μέσω της μείωση της εγχώριας καταναλωτικής δύναμης, 

η εκμετάλλευση των φυσικών, και άλλων, πόρων από πολυεθνικές που το συνοδεύουν,

διαρθρωτικές αλλαγές όπως είναι η απελευθέρωση αγορών (κυρίως της χρηματοπιστωτικής), οι ιδιωτικοποιήσεις «κοινωφελών» δημοσίων επιχειρήσεων (κυρίως των τραπεζών, της ύδρευσης, του ηλεκτρισμού και της επικοινωνίας – προφανώς λοιπόν των εξαιρετικά κερδοφόρων μονοπωλιακών), ο περιορισμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, του πληθωρισμού αλλά και των κοινωνικών δαπανών (υγεία, εκπαίδευση),

πάγωμα των μισθών και κατάργηση των όποιων δικαιωμάτων υπάρχουν,

μαζικές απολύσεις ορισμένων «ομάδων» εργαζομένων (π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι),

δυνατότητα για τους δανειστές της εκχώρησης των δανείων που καλείται να πληρώσει η δανειζόμενη χώρα σε τρίτους.

BAIL OUT (Μπέιλ Άουτ): Μηχανισμό στήριξης από επενδυτικού ομίλους προς ιδιώτες και επιχειρήσεις όταν αυτοί πλησιάζουν την πτώχευση. Τότε οι επενδυτικοί όμιλοι αναλαμβάνουν να κεφαλαιοποιήσουν το έλλειμμα ιδιωτών ή επιχειρήσεων για να γλυτώσουν από την πτώχευση, για παράδειγμα, το 2009 η Γκόλντμαν Σακς ανέλαβε να κεφαλαιοποιήσει το χρέος του ασφαλιστικού κολοσσού AIG.  Λίγο καιρό μετά αποδείχτηκε ότι η Γκολντμαν Σακς είχε επενδύσει σε Σι Ντι Ες ενάντια της AIG.

ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ (Ζεστό Χρήμα από ΕΚΤ): Πριν από περίπου δυο χρόνια (Ιούνιος 2009), όταν ξέσπασε κρίση, οι τράπεζες σταμάτησαν να δανείζουν η μια την άλλη στην διατραπεζική αγορά, γιατί φοβούνταν ότι θα υπάρξουν πτωχεύσεις και θα χάσουν τα χρήματά τους. Γι' αυτό παρενέβη η ΕΚΤ και άρχισε να δανείζει στις ιδιωτικές τράπεζες με χαμηλό επιτόκιο (1%) και εγγύηση κρατικά χρεόγραφα ή τιτλοποιημένα χρεόγραφα αφομοιώνοντας την διατραπεζική αγορά. Οι τράπεζες στην συνέχεια δάνειζαν στο κράτος ή στους ιδιώτες με υψηλότερο επιτόκιο που κυμαίνεται από 5% έως και 15%. Η ΕΚΤ δίνει επίσης ρευστότητα στις τράπεζες για διαστήματα από μία εβδομάδα έως και μέχρι πρόσφατα 12 μηνών με την προσκόμιση ενέχυρου. Σταδιακά οι διευκολύνσεις αυτές θα περιοριστούν αφού ήδη γίνεται λόγος για αύξηση των επιτοκίων δανεισμού. Αυτό είναι πρόβλημα για τις ελληνικές τράπεζες που έκαναν μεγάλη χρήση των διευκολύνσεων της ΕΚΤ και τώρα πρέπει να επιστρέψουν σταδιακά τα χρήματα που πήραν.

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ: Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην κινητοποίηση ενάντια στο χρέος. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές (επίσημες και κοινοβουλευτικές π.χ. Εκουαδόρ), από πρωτοβουλίες πολιτών (Βραζιλία, Ουρουγουάη, Ελλάδα και Ιρλανδία) ή και τα δύο ταυτόχρονα (Φιλιππίνες). Οι  αποφάσεις του λογιστικού ελέγχου μπορεί να μην είναι δεσμευτικές, αλλά δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ευρεία πλατφόρμα για το κίνημα για την διαγραφή του χρέους. Βασίζεται πάνω σε διεθνείς νομικές ορολογίες του παράνομου, απεχθές, μη νομιμοποιημένο και μη βιώσιμο χρέος που μπορούν να οδηγήσουν στη διαγραφή του. Η Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου είναι μία προσπάθεια που στοχεύει στον εκδημοκρατισμό και στον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγής και της οικονομίας.

ΑΠΕΧΘΕΣ ΧΡΕΟΣ: Με πρόταση που έγινε στον ΟΗΕ (Απρίλιος του 2010) θεωρείται  ως «απεχθές χρέος» όχι μόνο εκείνο που είναι προϊόν ύποπτης συναλλαγής, αλλά κάθε χρέος που για να πληρωθεί οδηγεί στην καταστρατήγηση, παραβίαση, ή και στην κατάργηση βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όταν μια χώρα «αναγκάζεται» να συνθλίψει τη δουλειά και τα εισοδήματα του λαού της, να περικόψει δραστικά δημόσιες και κοινωνικές παροχές και να ξεπουλήσει την περιουσία της προκειμένου να πληρώσει τους δανειστές της, τότε το χρέος της θεωρείται «απεχθές» και πρέπει να αρνηθεί την πληρωμή του. Η πρόταση αυτή έγινε δεκτή κατά πλειοψηφία από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2010.

Θεματική Ομάδα Οικονομίας της Πλατείας Συντάγματος

http://real-democracy.gr/announcement/leksiko-tis-krisis